W ramach projektu Cyfrowe Archiwum Archidiecezji Krakowskiej nie tylko digitializujemy jednostki. Część z nich jest również poddawana zabezpieczeniu konserwatorskiemu, gdyż ich stan zachowania uniemożliwia bezpieczną digitalizację. Działaniom tym zostało poddanych łącznie 158 jednostek archiwalnych: 117 ksiąg metrykalnych i 30 dokumentów pergaminowych ze zbiorów Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie oraz 11 jednostek z Archiwum Archidiecezji Lwowskiej. Dziś na podstawie jednej z nich, chcielibyśmy opowiedzieć Państwu o tym procesie.
Pojęcie konserwacji papieru, w rzeczywistości jest o wiele szerszym zagadnieniem. Należy pod nim rozumieć konserwację obiektów na podłożu papierowym, pergaminowym, skórzanym, ale także, gdy w grę wchodzi np. rekonstrukcja metalowych zapinek, konserwację zabytków rzemiosła artystycznego. Jest to więc złożony proces, który w najtrudniejszych przypadkach może wymagać wielomiesięcznej pracy, a bywa, że nie mówimy o miesiącach, ale latach, które trzeba poświęcić nie tylko by zabezpieczyć obiekt przed dalszą degradacją, ale także by przywrócić mu dawny kształt i wydobyć artystyczne walory, które jeszcze pozostały. Jedną z takich jednostek, która wymagała szczególnej uwagi, była księga chrztów i ślubów z parafii św. Kazimierza w Rybnej z lat 1600 - 1748.
Parafia św. Kazimierza w Rybnej została erygowana w 1440 r. i należy do tych najstarszych w naszej archidiecezji, stąd też nie dziwi fakt, że opisywana przez nas metryka była przedmiotem wielu kwerend genealogicznych, a jej stan zachowania na etapie przed konserwacją trzeba było ocenić jako destrukt. Przyczynę tego stanu rzeczy należy upatrywać nie tylko w stopniu zaczytania, ale też w złym sposobie przechowywania zanim trafiła do zasobu archiwalnego.
Księga nie posiadała kart wyklejkowych, papier był silnie zakurzony, z rozległymi zaciekami mocno zmieniającymi wygląd kart. Ich krawędzie były silnie postrzępione, wszystkie mocno zdeformowane, co wskazywać może na zbyt dużą wilgotność pomieszczenia, w którym była kiedyś przechowywana. Szycie księgi pozostało w stanie szczątkowym, a jej zwięzy były całkowicie zdeformowane. Silnie zabrudzona pergaminowa oprawa odłączyła się od bloku, była zniekształcona, sztywna i posiadała liczne pęknięcia. Ten stan można już dziś - na szczęście - zobaczyć tylko na dokumentacji fotograficznej, wykonanej przed konserwacją.
W toku podjętych działań konserwatorskich blok księgi został oczyszczony, osłabione karty zostały wzmocnione. Powstałe na krawędziach i grzbiecie składek ubytki zostały uzupełnione bibułką konserwatorską. Te z kart, które były najsilniej zdeformowane, zostały wyprostowane pod obciążeniem. Następnie karty zostały ułożone w składki, a blok księgi ponownie zszyty.
Osobnym pracom została poddana oprawa. Pergamin, po jego wcześniejszym oczyszczeniu, został poddany działaniom uelastyczniającym poprzez dwukrotne zaaplikowanie roztworu gliceryny, a w miejscach najbardziej zesztywniałych trzykrotnie. Kolejnym etapem było odpowiednie jego naprężenie przy pomocy magnesów neodymowych i sezonowanie przez okres 3 tygodni. Po uzupełnieniu ubytków w pergaminie, nowymi, wcześniej odpowiednio przygotowanymi fragmentami, okładzina została zamontowana na bloku księgi i ponownie – już w całości – poddana prostowaniu w prasie i sezonowaniu pod obciążeniem. Ostatnim elementem prac było wykonanie dedykowanej okładziny z tektury muzealnej dostosowanej do formatu bloku.
Delfina Kościółek