Chronostych to sposób zapisu dat rocznych wplecionych w łacińskie cytaty – zapisane pogrubionym modułem znaki M, D, C, L, X, V oraz Isą w chronostychu zarówno literami, jak i cyframi rzymskimi. Po ich zsumowaniu otrzymujemy datę roczną.
Przypomnijmy:
M – 1000
D – 500
C – 100
L – 50
X – 10
V – 5
I – 1
Czasem natrafiamy na inne złączenia liter-cyfr:
Y to I+I = 2
H to także I+I = 2
W to V+V = 10
Ta niezbyt trudna łamigłówka – sprawiająca dziś sporo radości historykom i archiwistom – używana była do zapisu dat incydentalnie od wczesnego średniowiecza do XIX wieku, choć największą popularnością cieszyła się w XVIII stuleciu. Współczesnym przykładem chronostychu są życzenia na 2021 rok opublikowane przez dyrekcję chrześcijańskiego gimnazjum Angelaschule w niemieckim mieście Osnabrück:
Vt CoVID-XIX VIrVs perbreVI VInCatVr IVVante sCIentIa perItIIs noVIs VIrIbVs VnItIs MVtVoqVe respeCtV!
(co w wolnym tłumaczeniu oznacza: „Niech wirus Covid-19 zostanie szybko pokonany z pomocą nauki, nowych doświadczeń, zjednoczonych sił i wzajemnej troskliwości!”)
Wyróżniono tu w kolejności cyfry-litery:
V+C+V+I+D+X+I+X+V+I+V+V+I+V+I+C+V+I+V+V+C+I+I+I+I+I+V+I+V+I+I+V+V+I+I+M+V+V+V+C+V
co po zsumowaniu wynosi dokładnie 2021:
5+100+5+1+500+10+1+10+5+1+5+5+1+5+1+100+5+1+5+5+100+1+1+1+1+1+5+1+5+1+1+5+5+1+1+1000+5+5+5+100+5 = 2021
Analogiczne, choć nieco mniej skomplikowane chronostychy można odnaleźć m.in. w pierwszym tomie ksiąg metrykalnych parafii św. Michała Archanioła w Goleszowie (Śląsk Cieszyński) zawierającym wpisy nowo narodzonych w parafii z lat 1680-1726. Ich autorem był ksiądz Jan Gall Twaruszka, który objął parafię goleszowską w 1701 roku. Rozczytajmy kilka z jego interesujących chronostychów:
Dona nobIs ChrIste paCeM In terrIs
(„Obdarz nas, Chryste, pokojem na Ziemi”)
D+I+C+I+C+M+I+I
500+1+100+1+100+1000+1+1 = 1704
anno MoDerno hoC ChrIstI nobIs benIgne sIne patre natI
(„Roku nowego od kiedy Chrystus się nam łaskawie bez ojca narodził”)
M+D+C+C+I+I+I+I+I+I
1000+500+100+100+1+1+1+1+1+1 = 1706
gaLLVs Ioannes tVarVska paroChVs goLLessoVIensIs DeCanVs tesChInensIs regIa VrbIs at InIbI offICII VICarIatVs foraneI sVCCessor zeLozVs pIe qVIesCentIs WoLff sVbstItVItVr
(„Jan Gallus Twaruszka, proboszcz goleszowski, dziekan cieszyński królewskiego miasta, atoli teraz na urzędzie komisarza biskupiego sukcesor gorliwy Wolffa”)
L+L+V+I+V+V+C+V+L+L+V+I+I+D+C+V+C+I+I+I+V+I+I+I+I+I+C+I+I+V+I+C+I+V+I+V+C+C+L+V+I+V+I+C+I+W+L+V+I+V+I+V
50+50+5+1+5+5+100+5+50+50+5+1+1+500+100+5+100+1+1+1+5+1+1+1+1+1+100+1+1+5+1+100+1+5+1+5+100+100+50+5+1+5+1+100+1+10+50+5+1+5+1+5 = 1706
Piotr Kołpak